Prezentujemy IV część Wielkiego Kanonu św. Andrzeja z Krety, odprawianego w pierwszy czwartek Wielkiego Postu. Wielki Kanon, zwany również pokutnym, to jeden z najwspanialszych tekstów liturgicznych prawosławnej cerkwi, będący pokarmem duchowym każdego chrześcijanina. Czytanie kanonu rozpoczyna się w czasie poniedziałkowego wielkiego powieczeria, a kończy we czwartek. Nagranie pochodzi z cerkwi katedralnej pw. Przemienienia Pańskiego w Lublinie. Tropariony czyta proboszcz parafii katedralnej ks. mitrat Andrzej Łoś. Chórem dyryguje kantor Andrzej Boublej.
Porządek wielkiego powieczeria w czwartek pierwszego tygodnia
Pieśń 1 (Ton 6) Hirmos:
Wspomożyciel i obrońca stał się moim zbawieniem, to mój Bóg i wysławię Go, Bóg Ojca mego i wywyższę Go, chwalebnie bowiem się wysławił.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Tropariony:
Baranku Boży, który wziąłeś grzechy wszystkich, zabierz ze mnie ciężkie brzemię grzechów i jako miłosierny daj mi łzy pociechy.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Przypadam do Ciebie, Jezu, zgrzeszyłem przed Tobą, zabierz ze mnie ciężkie brzemię grzechów i jako miłosierny daj mi łzy pociechy.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Nie wchodź ze mną w sąd, ważąc me czyny, badając słowa i ujawniając dążenia, ale w miłosierdziu Twym gardząc mymi złymi czynami zbaw mnie, o Wszechmocny!
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Czas pokuty, przychodzę do Ciebie, mego Stwórcy, zabierz ze mnie ciężkie brzemię grzechów i jako miłosierny daj mi łzy pociechy.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Roztrwoniłem bogactwo me w grzechu, obce są mi święte uczynki dobra, czując jednak głód wołam do Ciebie: Źródło miłosierdzia, Zbawco, zbaw mnie!
Czcigodna Matko Mario, módl się za nami do Boga!
Poddawszy się Boskim przykazaniom Chrystusa, przystąpiłaś do Niego porzuciwszy niepowstrzymane dążenie do rozkoszy i wszystkie cnoty najpobożniej, jak jedną, wypełniłaś.
Chwała Ojcu i Synowi, i Świętemu Duchowi.
Trójco nadprzyrodzona, czczona w Jedności, zabierz ze mnie ciężkie brzemię grzechów i jako miłosierna daj mi łzy serdecznej skruchy.
I teraz, i zawsze, i na wieki wieków. Amen.
Bogurodzico, nadziejo i obrono śpiewających Tobie, zabierz ze mnie ciężkie brzemię grzechów i jako czysta Władczyni przyjmij mnie, kajającego się.
Pieśń 2 Hirmos:
Patrzcie, patrzcie, że ja jestem Bogiem, który z manny uczynił deszcz i z kamienia dawno temu wytoczył wodę memu ludowi na pustyni, prawicą potężną i mocą moją.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Tropariony:
Męża zabiłem, powiedział Lamech, gdy mnie zranił, i młodzieńca, jeśli mi zrobił siniec, i wołał płacząc, ty zaś nie drżysz, duszo, zbrukawszy ciało i pomroczywszy rozum.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Zamyśliłaś, duszo, zbudować kolumnę i podźwignąć fundament swoimi żądzami, ale Stwórca powstrzymał twe zamysły i obalił na ziemię twoje budowle.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
O, jakże upodobniłaś się do dawnego zabójcy Lamecha, zabijając duszę jak męża, rozum jak młodzieńca, i podobnie zabójcy Kainowi swoje ciało jak brata, żądzą rozkoszy.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Pan jak deszcz spuścił niegdyś ogień od Pana, aby spalić przeciwną naturze nieprawość mieszkańców Sodomy, a ty, duszo, zapaliłaś ogień Gehenny, w którym będziesz płonąć.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Zraniony jestem i pełen strupów, oto strzały wroga przenikające moją duszę i ciało, oto rany, wrzody i strupy krzyczą od razów samowolnych mych żądz.
Czcigodna Matko Mario, módl się za nami do Boga!
Tonąc w otchłani zła wyciągnęłaś swoje ręce, Mario, do miłosiernego Boga i On wszelkimi sposobami poszukiwał Twego nawrócenia, z przyjaźni do człowieka podając Tobie Boską rękę, jak Piotrowi.
Chwała Ojcu i Synowi, i Świętemu Duchowi.
Niemająca początku, niestworzona Trójco, nierozdzielna Jedności! Przyjmij mnie, kajającego się, zbaw grzesznego, ja jestem Twoim stworzeniem, nie odrzucaj lecz oszczędź i zbaw mnie od ognistego osądzenia.
I teraz, i zawsze, i na wieki, wieków, Amen.
Przeczysta Władczyni, Boga Rodzicielko, nadziejo do Ciebie przybiegających i przystani przeżywających burze, modlitwami Twymi skłoń ku miłosierdziu i ku mnie miłosiernego Stwórcę, i Syna Twego.
Pieśń 3 Hirmos:
Umocnij, Panie, na opoce Twoich przykazań wahające się serce moje, albowiem Ty jeden jesteś Święty i Pan.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Tropariony:
Upodobniłaś się do dawnej Egipcjanki Hagar, duszo, uczyniwszy się niewolnicą własnej samowoli i zrodziwszy nowego Izmaela, hardość godną pogardy.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Wiesz, duszo moja, o drabinie z ziemi do nieba, pokazanej Jakubowi, przeto dlaczego nie wybrałaś bezpiecznego wstępowania pobożności?
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Naśladuj kapłana Bożego i samotnego króla, obraz życia Chrystusa wśród ludzi na ziemi.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Nawróć się i wzdychaj, nieszczęsna duszo, zanim skończy się uroczystość życia, zanim Pan zamknie drzwi komnaty weselnej.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Nie stań się słupem soli, duszo, obróciwszy się wstecz, niech przerazi cię przykład Sodomian, ratuj się na górze, w Soar.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Nie odrzucaj, Władco, próśb do Ciebie wołających, ale ulituj się, Przyjacielu człowieka, i z wiarą proszącym daj przebaczenie.
Chwała Ojcu i Synowi, i Świętemu Duchowi.
Trójco prosta, niestworzona, Istoto bez początku, wielbiona w Trzech Osobach, zbaw nas, z wiarą kłaniających się Twojej władzy.
I teraz, i zawsze, i na wieki wieków. Amen.
Bogurodzico, któraś Syna Przedwiecznie zrodzonego przez Ojca bez męża zrodziła w czasie, przedziwny to cud, mlekiem karmiąc pozostałaś Dziewicą.
Pieśń 4 Hirmos:
Usłyszał prorok o przyjściu Twoim, Panie, i uląkł się, że Ty chcesz urodzić się z Dziewicy i objawić się ludziom, i powiedział: Usłyszałem wieść o Tobie i uląkłem się, chwała mocy Twojej, Panie.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Tropariony:
Czas mego życia jest krótki, pełen goryczy i zła, lecz przyjmij mnie w pokucie i wezwij do poznania prawdy, abym nie stał się zdobyczą i pokarmem wroga, Ty sam, Zbawco, ulituj się nade mną.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Człowiek przybrany w królewską godność, koronę i purpurę, mający wiele dóbr i sprawiedliwy, pełen bogactw i stad, nagle utracił bogactwo, chwałę i królestwo, stawszy się ubogim.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Jeśli on, będąc sprawiedliwym i nieskalanym bardziej niż inni, nie uniknął zasadzek i sieci oszusta, to cóż uczynisz ty, nieszczęsna duszo, miłująca grzech, gdy doścignie ciebie coś nieoczekiwanego?
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Pyszny jestem teraz w słowach, okrutny w sercu, niepotrzebnie i zbytecznie, obyś nie osądził mnie wraz z faryzeuszem, lecz daj mi pokorę celnika i z nim policz mnie, jedyny miłosierny, sprawiedliwy Sędzio.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Wiem, że zgrzeszyłem, Miłosierny, skalałem naczynie mego ciała, lecz przyjmij mnie w pokucie i wezwij do poznania prawdy, abym nie stał się zdobyczą i pokarmem wroga, sam, Zbawco, ulituj się nade mną.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Bałwanem stałem się dla samego siebie, skaziwszy duszę swoją żądzami, Miłosierny, lecz przyjmij mnie w pokucie i wezwij do poznania prawdy, abym nie stał się zdobyczą i pokarmem wroga, sam, Zbawco, ulituj się nade mną.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Nie posłuchałem Twego głosu, przekroczyłem Twoje Pismo, Dawco Prawa, lecz przyjmij mnie w pokucie i wezwij do poznania prawdy, abym nie stał się zdobyczą i pokarmem wroga, sam, Zbawco, ulituj się nade mną.
Czcigodna Matko Mario, módl się za nami do Boga!
Zachwyciwszy się głębią wielkich wad nie ugrzęzłaś w niej, ale dzięki lepszym zamysłom poprzez uczynki osiągnęłaś jawnie doskonałą cnotę, Mario, zadziwiwszy naturę Aniołów.
Chwała Ojcu i Synowi, i Świętemu Duchowi.
Nierozdzielnym co do istoty, niezlanym co do Osób, teologicznie wyznaję Ciebie, Troiście Jedyne Bóstwo, współkrólujące i współtronujące, śpiewam Tobie wielką pieśń, w niebieskich przybytkach trzykrotnie śpiewaną.
I teraz, i zawsze, i na wieki wieków. Amen.
I rodzisz, i jesteś Dziewicą, i w obu wypadkach pozostajesz w istocie Dziewicą. Zrodzony przez Ciebie odnawia prawa natury, łono dziewicze rodzi, bo gdy Bóg zechce, zwyciężony jest porządek natury, On bowiem czyni to, co zechce.
Pieśń 5 Hirmos:
Czuwającego w nocy oświeć mnie, proszę, Przyjacielu człowieka, kieruj mnie ku Twoim nakazom i naucz mnie, Zbawco, pełnić wolę Twoją.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Tropariony:
Naśladuj, duszo, zgiętą kobietę, przyjdź, przypadnij do nóg Jezusa, aby On uleczył ciebie, a ty mogłaś prosto chodzić po ścieżkach Pana.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Jeśli jesteś głęboką studnią, Władco, to wytocz dla mnie wodę z przeczystych Twoich żył, abym jak Samarytanka napił się i nigdy już nie pragnął, albowiem Ty wytaczasz strumienie życia.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Siloamem niech będą dla mnie łzy moje, Władco Panie, abym i ja obmył źrenice serca, i zobaczył Ciebie w duchu, Przedwieczna Światłości.
Czcigodna Matko Mario, módl się za nami do Boga!
Z czystej miłości zapragnąwszy pokłonić się Drzewu Życia, wielce błogosławiona, stałaś się godną Upragnionego, uczyń przeto i mnie godnym otrzymania wyższej chwały.
Chwała Ojcu i Synowi, i Świętemu Duchowi.
Ciebie, Trójco, sławimy, jedynego Boga: Święty, Święty, Święty jesteś Ojcze, Synu i Duchu, prosta Istoto, jedności zawsze wywyższana.
I teraz, i zawsze, i na wieki wieków. Amen.
W Tobie, niezniszczalna, nieznająca męża, Matko Dziewico, Bóg, który stworzył wieki przyodział się w moje ciało i zjednoczył z sobą ludzką naturę.
Pieśń 6 Hirmos:
Wezwałem z całego serca ku miłosiernemu Bogu i usłyszał mnie z otchłani Hadesu, i wyprowadził moje życie ze zniszczenia.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Tropariony:
Jestem drachmą z królewskim podobieństwem, która dawno temu została zagubiona, Zbawco, lecz zapal lampę Poprzednika Twego, Słowo, odszukaj i odnajdź swój obraz.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Powstań i zwycięż pokusy cielesne, jak Jozue Amaleka, zawsze zwyciężając i owych Gabaonitów, oszukańcze zamysły.
Czcigodna Matko Mario, módl się za nami do Boga!
Aby zgasić płomień żądz, Mario, płonąc w duszy nieustannie wylewałaś potoki łez, których łaskę daj także i mnie, Twemu słudze.
Czcigodna Matko Mario, módl się za nami do Boga!
Poprzez wzniosły na ziemi obraz życia zyskałaś niecierpiętliwość niebieską, Matko, przeto oręduj, aby śpiewający Tobie zostali wybawieni z żądz przez modlitwy Twoje.
Chwała Ojcu i Synowi, i Świętemu Duchowi.
Jestem Trójcą prostą, niepodzielną, podzielną w Osobach i jednością, zjednoczoną w istocie, głosi Ojciec, Syn i Boży Duch.
I teraz, i zawsze, i na wieki wieków. Amen.
Łono Twoje zrodziło nam Boga, który przyjął naszą postać. Błagaj Go jako Stwórcę wszystkich, Bogurodzico, abyśmy zostali usprawiedliwieni przez Twoje modlitwy.
Panie, zmiłuj się, Panie, zmiłuj się, Panie, zmiłuj się. Chwała Ojcu i Synowi, i Świętemu Duchowi, i teraz, i zawsze, i na wieki wieków. Amen.
Kontakion, ton 6:
Duszo moja, duszo moja, powstań, czemu śpisz? Koniec przybliża się i ty smucisz się. Przebudź się, aby oszczędził cię Chrystus Bóg, wszędzie będący i wszystko wypełniający.
Pieśń 7 Hirmos:
Zgrzeszyliśmy, nieprawie żyliśmy, niesprawiedliwie postępowaliśmy przed Tobą, nie zachowaliśmy, nie wypełnialiśmy tego, co nam przykazałeś, lecz nie odrzucaj nas do końca, ojców Boże.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Tropariony:
Dni moje przeminęły jak sen budzącego się, przeto podobnie Hiskiaszowi płaczę na łożu moim, aby przedłużone zostały lata życia mego. Jakiż jednak Izajasz stanie przed tobą, duszo, jak nie wszystkich Bóg?
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Przypadam do Ciebie i przynoszę Tobie jako łzy słowa moje: Zgrzeszyłem tak, jak nie zgrzeszyła nierządnica, żyłem w nieprawościach jak nikt inny na ziemi, ale ulituj się, Władco, nad stworzeniem swoim i przywołaj mnie.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Pogrzebałem obraz Twój i naruszyłem przykazania Twoje, całe piękno jest we mnie omroczone i lampa zgasła od żądz, ale ulitowawszy się, Zbawco, daj mi, jak śpiewa Dawid, radość.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Nawróć się, pokutuj, ujawnij to, co ukryte, powiedz wszechwiedzącemu Bogu: Ty jedyny, Zbawco, znasz moje tajemnice, ale zmiłuj się nade mną, jak śpiewa Dawid, w miłosierdziu Twoim.
Czcigodna Matko Mario, módl się za nami do Boga!
Wezwawszy do przeczystej Matki Bożej ujarzmiłaś huragan żądz, poprzednio okropnie szalejących, i zawstydziłaś wroga oszusta, a teraz daj pomoc w troskach także i mnie, słudze Twemu.
Czcigodna Matko Mario, módl się za nami do Boga!
Chrystusa, któregoś ukochała, któregoś wybrała, dla któregoś wyniszczyła ciało, Czcigodna, błagaj teraz za sługami, aby miłosierny był ku nam wszystkim i dał pokój czczącym Go.
Chwała Ojcu i Synowi, i Świętemu Duchowi.
Trójca prosta, niepodzielna, współistotna, jedna natura, światłości i światłość, trzej święci i jeden święty Bóg Trójca, wywyższany w pieśniach. Zaśpiewaj więc i ty, duszo, wysław Życie i Życia, Boga wszystkich.
I teraz, i zawsze, i na wieki wieków. Amen.
Śpiewamy Tobie, błogosławimy Ciebie, kłaniamy się Tobie, Rodzicielko Boga, Ty bowiem zrodziłaś Jednego z niepodzielnej Trójcy, Chrystusa Boga, i sama otworzyłaś nam, żyjącym na ziemi, przybytki nieba.
Pieśń 8 Hirmos:
Którego niebieskie zastępy sławią i drżą przed Nim Cherubini, i Serafini, wszystko, co oddycha, i całe stworzenie niech opiewa, błogosławi i wywyższa na wszystkie wieki.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Tropariony:
Wylewając naczynie łez jak olejek na głowę, Zbawco, wołam do Ciebie jak nierządnica, szukając miłosierdzia, przynoszę błaganie i proszę o danie mi przebaczenia.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Chociaż nikt nie zgrzeszył przed Tobą jak ja, to jednak, miłosierny Zbawco, przyjmij i mnie, pokutującego z bojaźnią i wołającego z miłością: Zgrzeszyłem przed Tobą jedynym, zmiłuj się nade mną, Miłosierny.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Oszczędź, Zbawco, swoje stworzenie i jak pasterz odnajdź zagubionego, ochraniaj zbłąkanego, zachowaj od wilka i uczyń mnie barankiem na pastwisku owiec Twoich.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Kiedy Ty, Miłosierny, zasiądziesz jako Sędzia i okażesz budzącą bojaźń Chwałę Twoją, Zbawco, o, jakiż wtedy będzie strach! Piec będzie gorzeć i wszyscy drżeć będą przed wspaniałością trybunału Twego.
Czcigodna Matko Mario, módl się za nami do Boga!
Matka niezachodzącej światłości oświeciwszy ciebie, uwolniła z mroku żądz, przeto przyjąwszy łaskę Ducha, oświeć, Mario, tych, którzy wiernie Ciebie wysławiają.
Czcigodna Matko Mario, módl się za nami do Boga!
Zaprawdę nowy cud zobaczywszy w Tobie, Matko, Boży Zosima zadziwił się. zobaczył bowiem anioła w ciele i cały napełnił się lękiem, śpiewając Chrystusowi na wieki.
Chwała Ojcu i Synowi, i Świętemu Duchowi.
Przedwieczny Ojcze, Współprzedwieczny Synu, Pocieszycielu Łaskawy, Duchu Sprawiedliwy, Rodzicielu Boga Słowa, Słowo Przedwiecznego Ojca, Duchu Żywy i Stwarzający, Trójco Jedyna, zmiłuj się nade mną.
I teraz, i zawsze, i na wieki wieków. Amen.
Jakby z purpury ciała Twego, Przeczysta, wewnątrz łona Twego utkana została purpura ciała Emanuela, przeto Ciebie, jako Bogurodzicę, zaprawdę czcimy.
Pieśń 9 Hirmos:
Niewypowiedziane zrodzenie z poczęcia bez nasienia, niezniszczalny owoc Matki nie znającej męża, zrodzenie bowiem Boga odnawia naturę. Przeto wszystkie pokolenia Ciebie, jako Bożą Oblubienicę-Matkę, prawowiernie wysławiają.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Tropariony:
Ulituj się, zbaw mnie, zmiłuj się Synu Dawida, słowem leczący opętanych i wyrzeknij do mnie, jak do rozbójnika, litościwe słowa: Zaprawdę mówię tobie, będziesz ze mną w raju, gdy przyjdę w chwale swojej.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Łotr szydził z Ciebie i łotr wyznał Ciebie jako Boga, obaj zaś wisieli razem na krzyżach. Przeto, wielce miłosierny, jak wiernemu łotrowi twemu, który poznawł w Tobie Boga, otwórz i mnie bramę sławnego królestwa Twego.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Stworzenie zadrżało widząc Ciebie krzyżowanym, góry i kamienie rozpadły się w lęku, ziemia zadrżała, otchłań została obnażona, i światłość pośrodku dnia okryła się mrokiem, widząc Ciebie, Jezu, przygwożdżonego ciałem do krzyża.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Godnych owoców pokuty nie żądaj ode mnie, bowiem moc moja osłabła we mnie. Daruj mi serce zawsze skruszone i ubóstwo duchowe, abym jako przyjemną ofiarę złożył je Tobie, jedyny Zbawco.
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się.
Sędzio mój, znający mnie, gdy znowu przyjdziesz ze swymi aniołami, aby sądzić cały świat, wtedy spojrzawszy na mnie miłosiernym okiem Twoim, Jezu, oszczędź i ulituj się nade mną, gdyż zgrzeszyłem bardziej niż cała ludzka natura.
Czcigodna Matko Mario, módl się za nami do Boga!
Niezwykłym życiem swoim zadziwiłaś wszystkich, zastępy Aniołów i tłumy ludzi, żyjąc niematerialnie i zwyciężywszy naturę, przeto, Mario, jakby bezcielesnymi nogami przeszłaś Jordan.
Czcigodna Matko Mario, módl się za nami do Boga!
Skieruj Stwórcę ku miłosierdziu dla sławiących Ciebie, czcigodna Matko, abyśmy zostali wybawieni z goryczy i bólu, zewsząd na nas napadających, abyśmy wybawiwszy się od pokus nieustannie wywyższali Pana, który Ciebie wysławił.
Czcigodny Ojcze Andrzeju, módl się za nami do Boga!
Andrzeju czcigodny i Ojcze najbłogosławieńszy, Pasterzu Krety, nie przestawaj modlić się za śpiewających Tobie, abyśmy wszyscy zostali wybawieni od gniewu, bólu, zniszczenia i niezliczonych grzechów, wiernie czcząc pamięć Twoją.
Chwała Ojcu i Synowi, i Świętemu Duchowi.
Ojca wysławmy, Syna wywyższajmy, Bożemu Duchowi z wiarą pokłońmy się, Trójcy Niepodzielnej, Jednej w naturze, jako Światłości i Światłościom, Życiu i Życiom, Życie dającej i oświecającej krańce ziemi.
I teraz, i zawsze, i na wieki wieków. Amen.
Ochraniaj miasto Twoje, przeczysta Rodzicielko Boga, w Tobie bowiem ono wiernie króluje i w Tobie umacnia się, przez Ciebie zwyciężając zwycięża wszelką pokusę, zniewala wrogów i trzyma ich w posłuszeństwie.
Niewypowiedziane zrodzenie z poczęcia bez nasienia, niezniszczalny owoc Matki nieznającej męża, zrodzenie bowiem Boga odnawia naturę. Przeto wszystkie pokolenia Ciebie, jako Bożą Oblubienicę-Matkę, prawowiernie wysławiają.
Tekst polski na podstawie:
Święty Andrzej z Krety, Wielki Kanon Pokutny, przekład i opracowanie ks. dr Henryk Paprocki,
Bratczyk, Hajnówka 2000.